24 i 25 listopada 2023 r. w Akademii Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu miało miejsce bardzo ważne wydarzenie dla środowiska naukowego w kraju i poza jego granicami – XVI Międzynarodowy Kongres pod hasłem „Katolicy a cielesność”. Wydarzenie było współorganizowane przez Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Toruniu, Instytut „Pamięć i Tożsamość” im. św. Jana Pawła II oraz Katedrę Filozofii Kultury i Podstaw Retoryki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego św. Jana Pawła II w Lublinie. 

Wydarzenie oficjalnie otworzył o. dr Tadeusz Rydzyk CSsR, prof. AKSiM, rektor-założyciel Akademii. W słowie wprowadzającym odniósł się do pierwszych rozdziałów Księgi Rodzaju, kiedy to Bóg stwarzał świat i widział, że jest on dobry. Pierwsi ludzie okazali się być dziełem bardzo dobrym.

– Człowiek popsuł to „bardzo dobre”, wiemy o tym. Może on psuć dalej, ale nie musi i Pan Bóg nas zaprasza przez proroków, swojego Syna, apostołów: świętymi bądźcie, bo Ja jestem święty, bądźcie doskonali, jak Ojciec wasz niebieski doskonały jest – powiedział o. dr Tadeusz Rydzyk CSsR, prof. AKSiM. 

Sesja I

Pierwszym prelegentem tegorocznego Kongresu był Jego Eminencja ks. kard. Gerhard Ludwig Müller, prefekt Kongregacji Nauki Wiary w latach 2012-2017. Temat jego przemówienia dotyczył tajemnicy zmartwychwstania ludzkiego ciała. Człowiek w swojej duchowo-cielesnej naturze jest powołany do życia wiecznego, ponieważ Bóg, jego Ojciec i Stwórca, jest Bogiem życia, a nie śmierci. Zmartwychwstanie nie będzie tylko „odtworzeniem człowieka” – objawi się on ponad swoją naturą  jako dziecko Boże.

– Jeśli więc Jezus o tych, którzy uznani zostaną za godnych udziału w świecie przyszłym i powstaniu z martwych, mówi, że już umrzeć nie mogą, gdyż są równi aniołom w niebie, to oznacza nie przemianę natury ludzkiej w aniołów, ale nieśmiertelność, która przystoi im na wzór aniołów jako osobom – zauważył Ksiądz Kardynał.

Jezus podczas swojego ziemskiego życia wielokrotnie odbierał śmierci jej wrogość – wskrzeszał umarłych i w ten sposób przywracał ludzkiej naturze nieśmiertelność, którą utraciliśmy przez zawiść diabła i grzech pierwszych rodziców.

– Przedpaschalny Jezus poprzez wskrzeszenie umarłych wskazuje na powszechne zmartwychwstanie umarłych w Dniu Ostatecznym. Jest ono dla nas objawieniem się nowego i wiecznego życia, które stało się naszym udziałem poprzez zmartwychwstanie Chrystusa – podkreślił Prelegent. 

Następnie głos zabrał ks. dr hab. Marcin Kowalski, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego św. Jana Pawła II i członek Papieskiej Komisji Biblijnej. Swoje przemówienie oparł na nauczaniu świętego Pawła zawartym w jego listach. Na początek wskazał, że dla Pawła Apostoła ludzkie ciało i cielesność były tak samo ważne jak ludzki duch i duchowość.

– Nie ma u Pawła charakterystycznej dla świata greckiego, starożytnego dychotomii między pierwiastkiem cielesnym i duchowym. Dla apostoła, który jest spadkobiercą antropologii Starego Testamentu, człowiek jest psychofizyczną jednością – stwierdził.

Nowością jest rzeczywistość, w której ciało chrześcijanina stanowi jedność z ciałem Chrystusa i naśladuje je w wymiarze ziemskim, by ostatecznie, wzorem Zmartwychwstałego, zostać przemienionym. Dla wierzących ciało nie jest już więzieniem jak u Platona, ale miejscem nowego, pięknego i wolnego życia w Chrystusie.

Kolejnym mówcą był prof. Jove Jim Aguas z Papieskiego i Królewskiego Uniwersytetu św. Tomasza w Manili na Filipinach. Tematem wystąpienia była koncepcja ciała według Karola Wojtyły – ludzka cielesność i seksualność. Rozpoczął od wskazania, że ciało człowieka jest podłożem wielu kwestii, w tym biologicznych, zdrowotnych, społecznych, kulturowych czy religijnych. Może być zarówno błogosławieństwem, jak i przekleństwem dla danej osoby.

Jednak, jak nauczał Karol Wojtyła, niezależnie od przyjętej perspektywy, ciało stanowi część naszej tożsamości i ma swoją wartość oraz godność. Jest istotnym aspektem osobowości człowieka i podkreśla jego odrębność.

– Od czasów Greków ciało zawsze było uważane za odrębne i przeciwne duszy, na przykład Platon uważał, że człowiek jest duszą uwięzioną w ciele, a ciało ze wszystkimi swoimi pragnieniami uniemożliwia duszy osiągnięcie wiedzy o ideach. […] W średniowieczu ciało było podejrzewane o grzech i nieczystość, zatem należało je oczyszczać poprzez post i wstrzemięźliwość. Ogólnie zaś ciało zawsze było uważane za narzędzie duszy lub drugorzędnego partnera duszy bądź umysłu, który często powstrzymuje duszę przed korzystaniem z pełni jej możliwości – wskazał prof. Jove Jim Aguas. 

Ostatnim prelegentem sesji pierwszej był ks. prof. Jarosław Merecki SDS z Instytutu Jana Pawła II ds. Nauk o Małżeństwie i Rodzinie. Za cel swojego wystąpienia obrał próbę odpowiedzi na pytanie, czy ludzkie ciało jest “czymś”, czy raczej “kimś”? Ksiądz profesor zwrócił uwagę na prosty fakt, że w potocznym doświadczeniu raczej nie postrzegamy człowieka jako ducha – bytu czysto duchowego.

– Kiedy myślimy o jakiejś osobie, czy też lepiej – kiedy ją sobie wyobrażamy – tym, co spontanicznie jawi się przed oczyma naszej wyobraźni, jest zewnętrzny obraz jej ciała – zaznaczył. 

Prelegent wskazał, że dotykając czyjegoś ciała, człowiek wchodzi w bezpośredni kontakt z inną osobą – nie łapie “za rękę” danej osoby, ale łapie “daną osobę” za rękę. Istnieją więc dwa różne sposoby doświadczania relacji z ciałem: po pierwsze, posiadamy nasze ciało, a po drugie, jesteśmy naszym ciałem. Jan Paweł II dzieli “moje ja” na immamentne i transcendentne w stosunku do ciała. Podczas interakcji z ludźmi nie postrzegamy ciała drugiej osoby jako przedmiotu, ale raczej jako wyraz podmiotu. Według mówcy wyrazem ludzkiej natury jest mowa ciała. Jest to zjawisko wspólne dla wszystkich ludzi.

– Ludzkie ciało jest swego rodzaju słowem, które wyraża właściwą sobie treść, noemat. Jest obiektywnym i postrzegalnym zmysłowo wyrazem, co ze swej natury jest podmiotowe, to jest ludzkiego “ja” – powiedział  ks. prof. Jarosław Merecki.

Posiadając ludzką godność, człowiek zasługuje na afirmację i miłość, ponieważ osoba wyraża się w ciele, powinna być afirmowana poprzez swoje ciało. Oddzielenie godności ludzkiej od życia w ciele prowadzi do relatywizacji życia w ogóle, co w konsekwencji prowadzi do pozbawienia prawa do niego całej kategorii istot ludzkich, takich jak osoby nienarodzone.

Sesja II

Sesję drugą rozpoczęło wystąpienie prof. dr. hab. Władysława Sinkiewicza z Wydziału Nauk Medycznych Akademii Kujawsko-Pomorskiej pod tytułem: “Człowiek wobec cierpienia w postawie św. Jana Pawła II”. Profesor mówił o chorobie jako zjawisku, które nie jest pozbawione sensu – doświadczenie cierpienia może bowiem pomóc człowiekowi lepiej zrozumieć cel życia oraz rzeczywistość w ogóle.

– Dopiero choroba uświadamia nam, jak wielkim i cennym darem jest zdrowie i odsłania prawdziwą wartość i smak życia, a refleksja nad własnym cierpieniem pozwala w Bożej perspektywie zrozumieć kruchość i przemijanie ludzkiego bytu, własną ograniczoność i słabość oraz uwrażliwić się na cierpienie innych ludzi, a nawet nadać sens osobiście przeżywanemu cierpieniu – mówił prof. dr hab. Władysław Sinkiewicz. 

Święty Jan Paweł II był szczególnie zatroskany kwestią choroby i osób chorych. Papież wielokrotnie wzywał Kościół do pomocy potrzebującym, ukazując przy tym osoby z niepełnosprawnościami jako szczególnie umiłowane przez Boga. 

Następnie głos zabrał o. prof. Edmund Kowalski CSsR z Akademii Kultury Społecznej i Medialnej z wykładem zatytułowanym: “Ocena moralna eksperymentów medycznych”. Podjął się w szczególności omówienia kwestii inżynierii genetycznej. Według niego, we współczesnym świecie popularne jest myślenie o ingerencji w materiał genetyczny organizmów jako sposobie na rozwiązanie większości globalnych problemów, takich jak głód, choroby czy zanieczyszczenie środowiska.

– Z drugiej strony […] inżynieria genetyczna niesie także ze sobą wiele zagrożeń, najpierw w postaci nieprzewidzianych epidemii o podłożu genetycznym czy nowych broni biologicznych, które mogą być naturalną i całkiem nieodległą wizją apokaliptyczną dla całego świata – wykazał mówca.

Kolejną prelegentką kongresu była psycholog Bogna Białecka, która poruszyła temat treści pornograficznych i ich destrukcyjnego wpływu na ciało, relacje i duszę. Prelegentka rozpoczęła od przytoczenia smutnego faktu, że w Polsce niestety do tej pory nie wprowadzono szczególnej ochrony prawnej dzieci i młodzieży przed pornografią, pomimo twardych dowodów naukowych na jej wyjątkową szkodliwość.

– Tak naprawdę dziecko, które zaczyna oglądać pornografię, które zostaje na nią narażone, ma podobne reakcje jak dziecko, które zostało wykorzystane seksualnie i też jest zranienie tej seksualności, które może trwać na całe życie – stwierdziła.

Dziecko w kontakcie z materiałem pornograficznym zwraca większą uwagę na aspekt przemocy niż aspekt seksualny – będzie to więc dla niego przede wszystkim doświadczenie oglądania realistycznej brutalności. 

Ostatnim prelegentem sesji drugiej kongresu był prof. dr hab. Bogdan Chazan, przedstawiciel MaterCare International. Tematem jego przemówienia było “Ciało w służbie macierzyństwa”. Przypomniał słowa abp. Henryka Hosera, kapłana i lekarza, że “ciało jest świątynią Boga i dlatego zasługuje na szacunek”. Prelegent podkreślił, że ludzkie ciało jest z jednej strony darem ożywiającej duszy pochodzącej od Stwórcy, a z drugiej strony darem ludzkim – owocem miłości rodziców.

– Do ponownego bardzo emocjonalnego spotkania matki i ojca, będącego niejako skutkiem poprzedniego [zapłodnienia], dochodzi w sali porodowej w momencie rodzenia się dziecka, wspólnego witania go na zewnętrznym świecie już poza łonem matki – tłumaczył. 

Prof. Bogdan Chazan podkreślił, że dziecko pojawiające się w ciele matki po zapłodnieniu nie jest częścią jej ciała, ale od początku stanowi odrębny byt z własną duszą. Dlatego matka nie może robić ze swoim nienarodzonym dzieckiem, co tylko zechce. Zdolność do wydania na świat nowej istoty ludzkiej jest ważną i szczególną cechą kobiecości. 

– Macierzyństwo fizyczne jest także macierzyństwem duchowym […]. Jest formą realizacji kobiety w świecie, opowiada prawdę o człowieku, który jest cielesno-duchową jednością – oznajmił prof. Bogdan Chazan. 

Współczesna medycyna, jak zauważył Profesor, nie zawsze docenia godność ludzkiego ciała i często redukuje pacjenta wyłącznie do ciała fizycznego. Prowadzi to do sytuacji, w której dziecko we wczesnym stadium rozwoju po poronieniu nie jest traktowane jako osoba, ale jako “substancja ludzkiego pochodzenia”, tak jak komórki skóry lub preparaty krwi.

Sesja III

Trzecią sesję XVI Międzynarodowego Kongresu rozpoczął prof. Zaid Al Baset z Uniwersytetu Świętego Ksawerego w Kalkucie. Swoje wystąpienie poświęcił problemom mniejszości religijnych żyjących w etnicznych demokracjach.  Prelegent zwrócił uwagę na fakt, że jako istoty cielesne nie możemy istnieć w zupełnej autonomii i oderwaniu od reszty społeczeństwa. Tworzymy grupy, stajemy się współzależni od siebie wzajemnie. W związku z tym istnieje również spajająca nas jako państwa wspólna wrażliwości, której właściwe ukierunkowanie może albo jednoczyć, albo wprowadzać rozłam. 

– Jeżeli państwo nie wykazuje empatii wobec swojego ludu, może zadawać szkody społeczne i indywidualne – podkreślił  prof. Zaid Al Baset. 

W swoim wystąpieniu poruszył także kwestie wykluczenia muzułmanów i chrześcijan w społeczeństwie indyjskim.

– Pewne społeczności są bardziej narażone na cielesną przemoc. […] Nasza wspólna wrażliwość może przynieść troskę i tolerancję, nie tylko agresję – zaznaczył.

Następnie głos zabrała prof. Aljula Jubani z Uniwersytetu Tirańskiego w Albanii, czyniąc refleksje nad dziedzictwem myśli św. Jana Pawła II oraz Benedykta XVI. Prelegentka skoncentrowała swoją wypowiedź wokół zagadnienia miłości dotykającej zarówno sfery duchowej, jak i cielesnej człowieka. Podkreśliła, że miłość wpisana jest w plan Boga do człowieka, a  jej wyrazem jest dar z siebie dla drugiej osoby. 

– Ciało mówi o Bogu, objawia jego mądrość i dobroć. Mówi także o nas i  powołaniu do miłości – zaakcentowała prof. Aljula Jubani.

W trakcie Kongresu poruszony został także temat “Ciała w ujęciu prawa”, który podjął w swoim wystapieniu dr Marcin Romanowski, sekretarz stanu Ministerstwa Sprawiedliwości, a jednocześnie wykładowca w Instytucie Nauk Prawnych AKSiM. Prelegent zaznaczył, że ciało stanowi integralną część całości osoby ludzkiej i nie może istnieć w oderwaniu od sfery duchowej. Jest ono zatem nieodłącznym elementem nadającym człowiekowi jego wrodzoną, nienaruszalną godność. 

– Ciało umożliwia człowiekowi realizowanie jego ludzkiej, osobowej godności, która jest postawą i źródłem wszystkich innych praw i wolności – podkreślił prelegent.

Na koniec III sesji głos zabrała prof. Maria Kardis z Uniwersytetu Preszowskiego na Słowacji. Swój wykład poświęciła zagadnieniu ciała w warunkach społeczeństwa somatycznego. Profesor wyraziła swoje obawy w związku z tym, że w ostatnich latach nastąpił ślepy kult ciała, które stało się dla człowieka bóstwem i narzędziem do wyrażania jego narcystycznej osobowości.  Sfera cielesna człowieka błędnie uznana została za wartość nadrzędną, której to  podporządkowany jest cały aspekt ludzkiej egzystencji. Jako główną przyczynę tego problemu podała nasilającą się współcześnie tendencję do odchodzenia od wiary katolickiej i zapomnienia o tym, że człowiek istnieje, aby pełnić wolę Boga.

– Kiedy religia zostanie osłabiona w społeczeństwie, rozprzestrzenia się strach przed pustką, którą należy wypełnić –  zaznaczyła prof. Maria Kardis.

Sesja IV  

W czwartej sesji jako pierwszy głos zabrał ks. prof. dr hab. Paweł Bortkiewicz TChr z Akademii Kultury Społecznej i Medialnej. Tematem jego rozważań była “Tranzycja jako problem moralny”. Swoje wystąpienie oparł na trzech punktach: krótkiej prezentacji podstawowych pojęć, etycznego kontekstu składowych rewolucji transseksualnej oraz tranzycji jako negacji prawdy o człowieku jako osobie. Na początku wyjaśnił, czym właściwie są transseksualizm, transgenderyzm i transwestytyzm oraz przedstawił różnice między tymi terminami.

– Warto zauważyć, że poglądy na temat przyczyn występowania i kształtowania się transseksualizmu są bardzo różne, poczynając od wątków genetycznych, przez środowiskowe, kulturowe, społeczne – wyjaśnił. 

Opisał proces leczenia transseksualizmu i zaznaczył, że diagnoza jest w istocie subiektywną opinią psychologa, seksuologa albo psychiatry, którzy badają pacjenta. Prelegent wyraził zaniepokojenie napływającymi danymi z krajów zachodnich, które pokazują, że przybywa dzieci, a także młodych dorosłych, którzy utożsamiają się jako osoby niebinarne lub transpłciowe. W niektórych państwach, jak na przykład w Wielkiej Brytanii, przyrost takich osób w ostatnim czasie szacuje się w skali 4000 procent.

Kolejnym prelegentem był prof. dr hab. Piotr Jaroszyński z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, który mówił o „Ciele w kulturze greckiej”. Zauważył, że Grecja i jej kultura były początkiem wielkich kultur europejskiej i zachodniej, do której dołączyła również Polska. Dlatego, gdy mówi się o Grecji czy bada kulturę grecką, należy mieć świadomość, że chodzi o źródła, które jak się okazuje, sięgają aż do Chin.

– Tam, gdzie zanika odniesienie do Grecji, tam następuje upadek kultury narodu, który wyrastał z kultury greckiej. […] Jesteśmy dziedzicami wielkiej kultury greckiej, czego znakiem powinno być to, że w szkołach nauczana byłaby greka i wtórnie łacina – mówił. 

Prof. dr hab. Piotr Jaroszyński dodał, że Grecy dostrzegali w ciele człowieka pewien dynamizm, otwarty na pragnienie zachowania życia i określonego rozwoju. Zabiegali z jednej strony o poznanie ciała ludzkiego dzięki medycynie i higienie, ujmowany coraz bardziej w sposób naukowy, a z drugiej strony o zdobywanie danych poprzez doświadczenie.

Następny wykład wygłosiła dr hab. Małgorzata Wrześniak, profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, która podjęła się refleksji nad zagadnieniem „Ciało w sztuce chrześcijańskiej”.

– Ciało, co zostało już wielokrotnie podkreślone, jest narzędziem komunikacji i wizualizuje to, co duchowe w odniesieniu do człowieka. Sztukę traktuje jako tekst kultury, który ukazuje nam pewien zapis poglądów – oznajmiła i stwierdziła, że piękno ciała jest obrazem piękności wnętrza. 

Dla Greków nagość nie była czymś nagannym, bo oznaczała doskonałość i ilustrowała człowieczeństwo. W sztuce pierwszych chrześcijan wyglądało to trochę inaczej, bowiem doskonałość ciała nie miała już takiego znaczenia.

W czwartej sesji ostatnim mówcą był dr Nassim Bravo z Uniwersytetu Panamerykańskiego w Meksyku, który przedstawił postać duńskiego filozofa Kierkegaarda.

– Kierkegaard uważał, że podział między ciałem a umysłem to nie tylko problem filozoficzny lub intelektualny, ale twierdził, że ma ono także implikacje antropologiczne, społeczne i kulturowe – zaznaczył.

Przywołał rozmyślania Kierkegaarda, który wskazywał, że istota ludzka może osiągnąć swoją pełnię jedynie poprzez osiągnięcie dynamicznej i dialektycznej równowagi między tym, co wieczne – duszą – a tym, co doczesne, czyli ciałem. Brak równowagi między tymi dwoma elementami prowadzi natomiast do tego, co myśliciel nazywał rozpaczą – stanem, w którym ludzka istota jest niekompletna. Z religijnego punktu widzenia rozpacz jest grzechem, ponieważ nie pozwala jednostce pogrążonej w beznadziejności na nawiązanie właściwej relacji z Bogiem, co jest kolejnym warunkiem egzystencjalnego spełnienia.

Sesja V

Piątą i ostatnią już sesję tegorocznego Kongresu otworzył wykład „Salus Carnis w myśli św. Ireneusza” o. prof. Marka Raczkiewicza CSsR z Katolickiego Uniwersytetu św. Damazego. Porównał on dwa stojące obok siebie w Księdze Rodzaju opisy stworzenia człowieka, koncentrując się na zaistniałych wobec tego tematu sporach o istotę człowieka. W pierwszym opisie Bóg tworzy go na swój obraz i podobieństwo czyniąc go mężczyzną i niewiastą. W przypadku drugiego opisu Bóg – Stwórca jest garncarzem, który z prochu ziemi ukształtował człowieka i napełnił tchnieniem życia. 

Tematem wystąpienia dr. hab. Krzysztofa Pilarza z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika był „Kult ciała we współczesnej kulturze”. Rozpoczynając swoją prelekcję od etymologii samego pojęcia kultury, prelegent przeszedł do diagnozy kondycji współczesnego świata, w którym prawda jest relatywizowana, a wartości spłycane i pozbawiane znaczenia. W jego centrum stoi zaś ciało będące celem wszystkich dążeń dzisiejszego człowieka, który stanie się dziki, jeżeli kultura będzie sama sobie odbierać prawo do wychowania go” – zaznaczył.  

Na pytanie „Skąd się bierze pluralizm etyczny?” próbował znaleźć odpowiedź ks. dr hab. Tomasz Kraj z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II, skupiając swoją wypowiedź wokół zagadnienia prawdy dającej się poznać umysłowi człowieka. Na początku prelekcji nakreślił tytułowe zjawisko, mówiąc, że „to wielość różnych ocen moralnych dotyczących tej samej kwestii, w której każda aspiruje do trafności’’.  Zaznaczył, że dzisiejsze zachodnie społeczeństwo „wyrosło na gruncie chrześcijańskim, w którym nie istniał pluralizm moralny”. Współcześnie jednak staje ono w opozycji do tego fundamentu, stosując aborcję i eutanazję. Dzisiejszy człowiek nie dąży do poznania jak najbardziej bliskiego prawdzie, nie słucha, co świat ma do powiedzenia, odrzucając Boże prawa. 

Na zakończenie XVI Międzynarodowego Kongresu „Katolicy a cielesność” głos zabrał o. dr Zdzisław Klafka CSsR, prof. AKSiM – rektor Akademii, dziękując uczestnikom za obecność opartą na poszukiwaniu prawdy, której głoszenie przez chrześcijan spotyka się dziś z przemocą. Następnie podzielił się osobistą refleksją na temat odkrywania na nowo wagi naszej cielesności, przez którą ma się wyrażać miłość.

Patronat medialny nad wydarzeniem objęły: Telewizja Trwam, Radio Maryja, „Nasz Dziennik” oraz miesięcznik „W naszej Rodzinie”. Relację live z wydarzenia można było śledzić w TV Trwam oraz na bieżąco słuchać w Radiu SiM (studenckim radiu internetowym). 

Relację z wydarzenia opracował Zespół Prasowy AKSiM w składzie: 

Maja Stasyszyn

Katarzyna Szeląg

Julia Pisiewicz

Agata Nastula

Jagoda Strzyżewska